آنالیز پتانسیل شرکتهای غیر روسی فعال در زمینه هسته ای در منطقه خاورمیانه - بلندانیوز

به گزارش خبرنگاران، در یادداشت سید فؤاد علوی آمده است: با توجه به رشد مصرف انرژی در خاورمیانه به دلیل افزایش جمعیت و توسعه صنعتی-اقتصادی این کشورها، تامین انرژی و جذب سرمایه گذار در این زمینه به یکی از مهم ترین برنامه های کشور های خاورمیانه تبدیل شده است. اما به دلیل اهمیت پیدا کردن مسائل محیط زیستی برای کشور های دنیا امکان استفاده از نیروگاه های بر پایه سوخت های فسیلی محدود شده و به دلیل بازدهی بالا و پرستیژ سیاسی-بین المللی آن، بسیاری از کشور ها در پی استفاده از انرژی هسته ای رفته اند. در این گزارش سعی شده ابتدا آنالیز مختصری بر سابقه و پتانسیل های شرکت های غیر روسی فعال در این حوزه، و در انتها با توجه به موقعیت جمهوری اسلامی ایران یک امکان سنجی کلی برای همکاری با این شرکت ها صورت گیرد.

مسئله ساخت نیروگاه های هسته ای از جهات متعددی برای کشورهای خاورمیانه اهمیت دارد. از این دلایل می توان به ارتقای صندلی سیاسی، رقابت های منطقه ای، احتیاج به فراوری انرژی پاک و ... اشاره نمود. اما از آن جا که تامین اقتصادی این پروژه مشکل و دانش فنی ساخت و اجرای آن هم فقط در اختیار چند کشور محدود است، کشورهای خاورمیانه مجبور به همکاری با کشورهای پیشرو و فعال در این حوزه هستند، تا هم به مقاصد و اهداف خود دست یابند و هم بتوانند زمینه انتقال فناوری را به کشور خود و منطقه را ایجاد نمایند. در ادامه به آنالیز چندی از این کشورهای پیشرو در صنعت هسته ای خواهیم پرداخت.

فرانسوی ها

شرکت های فرانسوی به طور سنتی در آفریقای شاقتصادی و خاورمیانه موقعیت های قدرتمندی دارند. با این حال، Areva و Électricité de France (EDF) نمی توانند با مسائل پیش آمده هنگام معرفی نوع نوی از EPR (راکتور تحت فشار اروپا) کنار بیایند. Areva در حال ساخت چنین راکوری در سومین واحد برق Olkiluoto در فنلاند است. در ابتدا قرار بود این کار در سال 2009 شروع گردد، اما در انتها به 2016 منتقل شد؛ در حالی که هزینه برآورد شده هم تقریباً دو برابر شده است. ساخت بلوک Flamanville-3 در نرماندی سفلی فرانسه، که به وسیله EDF در حال اجرا است (از همان نوع راکتور تحت فشار در آن استفاده می گردد)، هم به خوبی پیش نمی رود؛ در حالی که ساخت دو EPR دیگر در چین با راهنمایی Électricité de France (EDF)در حال اجرا است، به نظر می رسد کشورهایی که سفر انرژی هسته ای را شروع می نمایند راکتورهای قابل اعتماد و اثبات شده را به طرح های نو ترجیح می دهند.

در مارس 2013 ،شرکت فرانسوی GDF Suez اقدام به تشکیل کنسرسیومی با همکاری شرکت های ژاپنی میتسوبیشی و ایتوچو برای شرکت در ساخت نیروگاه اتمیSinop کرد. برای این پروژه، راکتور ATMEA1 که به طور مشترک به وسیله آروا و میتسوبیشی توسعه داده شد، انتخاب شد. این راکتور در مقایسه با EPR قدرت کمتری داشت و تا به آن زمان در هیچ پروژه ای استفاده نشده بود زیرا پیشنهاداتGDF Suez برای ساخت یک راکتور از این نوع در فرانسه در سال 2011 با حمایت دولت فرانسه روبرو نشد. شرکت فرانسوی GDF Suez که هفت راکتور هسته ایرا در بلژیک کنترل می نماید، قرار بود نیروگاه هسته ایSinop را مدیریت کند. انتها در ماه مه سال، پروژه فرانسه و ژاپن به وسیله دولت ترکیه تصویب شد. این اولین قرارداد عظیم در زمینه هسته ای در پاریس از زمان حادثه در نیروگاه هسته ای فوکوشیما بود. بدیهی است که شرکتهای فرانسوی با همکاری با شرکتهای خارجی (و در درجه اول ژاپنی) سعی در تکرار نمونه قبلی دارند.

آمریکایی ها

شرکت هایGeneral Electric و Westinghouse (شرکت دوم متعلق به شرکت توشیبا ژاپن است) در شرایط مناسبی نیستند. بند 123 قانون انرژی اتمی ایالات متحده مصوب سال 1954 ایالات متحده را ملزم می نماید که برای انتقال مواد ، فن آورییا تجهیزات شکافت هسته ای به سایر کشورها معاهده خاصی ببندد. در عمل، این بدان معناست که شرکتهای آمریکایی یا شرکتهایی که از فناوریها و تجهیزات آمریکایی استفاده می نمایند، نمی توانند در کشورهایی که به اصطلاح توافق نامه 123 را امضا نکرده اند فعالیت نمایند.

برای این که کشوری به فهرست سفید همکاری هسته ای ایالات متحده منتقل گردد باید این توافق نامه(123) را امضا کند. در خاورمیانه، توافق نامه 123 با مصر، ترکیه و امارات و بعلاوه با پادشاهی مراکش امضا شده است. تمام کشورهای دیگر منطقه، از جمله دو بازار امیدوار نماینده یعنی اردن و عربستان، هنوز این توافق نامه را امضا نکرده اند.

ژاپنی ها

موقعیت شرکت های ژاپنی (توشیبا، هیتاچی، صنایع سنگین میتسوبیشی، TEPCO و ...) در میان تأمین نمایندگان راکتور و سازندگان نیروگاه های هسته ای همچنان مناسب نیست. این امر اولا به دلیل کاهش اعتبار شرکت های دخیل در ساخت و توسعه نیروگاه فوکوشیما است (توشیبا راکتورهایی برای واحد سوم و پنجم نیروگاه هسته ای فوکوشیما -1، هیتاچیراکتور هایی برای واحد چهارم آن ساخته بود)، و ثانیا به دلیل ملاحظات احتیاطی است که در جامعه دنیای به وسیله کشور های خواستار توسعه انرژی هسته ای درنظر گرفته می گردد.

در عین حال، شکست در خانه شرکتهای ژاپنی را برای فعالیت بیشتر در خارج از کشور تهییج کرد. برای مثال در تاریخ 3 مه 2013، ترکیه و ژاپن توافق نامه ای بین دولتی در خصوص ساخت نیروگاه هسته ای در استان سینوپ با استفاده از فناوریATMEA1 فرانسه و ژاپن امضا کردند.

کره ای ها

شرکت های کره ای از قدرتمند ترین شرکت ها هستند. برای مثال شرکت کره ای KEPCO در سال 2009 با رهبری یک کنسرسیوم با دور زدن هیتاچی و جنرال الکتریک و یک کنسرسیوم فرانسه که شامل غول هایی مانند EDF بود، در مناقصه ساخت چهار واحد اولین نیروگاه هسته ای در امارات متحده عربی برنده شد. کنسرسیوم کره ای نه تنها قیمت کمتری نسبت به رقبایی مثلEDF, Areva, Total و GDF Suez ارائه دادند، بلکه مدیریت نیروگاه هسته ای و تأمین سوخت با قیمت های ثابت را هم بر عهده گرفتند.

اما به طور کلی، از آنجا که جمهوری کره چرخه سوخت هسته ای کاملی ندارد (استخراج و غنی سازی اورانیومرا دارا نیست) و بعلاوه شرکت های کره ای هنوز همکاری نزدیکی با شرکت های آمریکایی دارند (طرح های راکتورهای APR-1400 مشابه راکتور System 80+ شرکت Westinghouse است) و علاوه بر آن شرکت کره ای در ساخت و بهره برداری از نیروگاه برق با تعداد زیادی از پیمانکاران فرعی خارجی مشارکت می نماید، در زمینه غنی سازی اورانیوم هم شرکت های وستینگهاوس، Areva فرانسوی، Techsnabexport روسی، Uranium One (متعلق به ARMZ روسیه)، شرکت استرالیایی-انگلیسیRio Tinto، Converdyn آمریکایی و Urenco شرکت خواهند کرد.

چینی ها

چین به وضوح به اسم یک تازه وارد در بازار خاورمیانه شناخته می گردد. این کشور چرخه سوخت هسته ای کاملی دارد و شرکت های چینی (CGNPG، شرکت ملی هسته ای چین (CNNC) و ...) با موفقیت در حال ساخت نیروگاه های هسته ای هستند. شرکت چینی CGNPG سابقه حضور در مناقصه نیروگاه Sinop ترکیه را با راکتور ACPR1000+ را دارد.

چین به طور فعال برای ایجاد فرصت ساخت نیروگاه هسته ای سینوپ در ترکیه جنگید. CGNPC آماده بود تا با مناسب ترین شرایط برای ترکیه، از جمله تأمین اقتصادی کامل پروژه و انتقال فناوری، در این پروژه شرکت کند. با این حال، سرعت تصویب پیشنهاد فرانسه و ژاپن (درخواست در 5 مارس 2013 ثبت شد و توافق نامه ای در اوایل مه 2013 امضا شد) نشان می دهد که چین به احتمال زیاد به دلیل عدم وجود تجربه لازم به اسم یک شریک واقعی دیده نمی گردد. از شواهد موجود به نظر می رسد که مذاکره با پکن راه چاره آنکارا برای فشار به سایر پیشنهاد دهندگان بوده است؛ چرا که به محض ظهور پیشنهاد مناسب (البته با شرایط بدتر از پیشنهادات CGNPG)، مناقصه بسته شد.

نتیجه گیری امکان سنجی همکاری با جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی ایران در چند سال اخیر نتوانسته طبق برنامه های راهبردی خود نیروگاه های خود را توسعه دهد و از این جهت احتیاج جدی به جذب سرمایه گذار برای تامین احتیاج داخلی خود و از دست ندادن بازار های صادراتی خود دارد. با توجه به مزیت ها و ویژگی های ذکر شده برای هریک از شرکت های فعال می توان چنین برداشت کرد که از لحاظ فنی و شرایط تامین اقتصادی، تنها شرکت های کره ای، ژاپنی (بیشتر با مشارکت شرکتی از کشور دیگر و در قالب کنسرسیوم) و فرانسوی توانایی ورود جدی به بازار های کشور های همسایه ایران را دارند زیرا شرکت های چینی به دلیل تازه کار بودن و شرکت های آمریکایی به دلیل ساختار سیاسی-قانونی موجود در ایالات متحده شرایط مناسب برای حضور در منطقه را ندارند. اما با توجه به مسائل سیاسی جمهوری اسلامی ایران، سرمایه گذاری این کشورها (فرانسه، کره و ژاپن) در ایران بعید به نظر می رسد. به نظر می رسد در بین کشورهای ذکر شده در بالا ایران بتواند با چین به توافقاتی برای ساخت نیروگاه هسته ای برسد. این توافق می تواند برای طرفین مفید باشد زیرا جمهوری اسلامی می تواند در این شرایط تحریمی جذب سرمایه انجام دهد و هیمنه تحریمی را بشکند و علاوه بر آن مقداری از عقب ماندگی خود را جبران کند. از آن طرف هم جمهوری خلق چین جدیت خود را در حوزه هسته ای نشان خواهد داد و خود را به اسم بازیگری جدی در این حوزه مطرح خواهد نمود.