بازار بزرگ تبریز یکی از مهم ترین و بزرگ ترین بازارهای سرپوشیده در دنیا - بلندانیوز

بازار بزرگ تبریز یکی از مهم ترین و بزرگ ترین بازارهای سرپوشیده در دنیا محسوب می گردد که در شهر تبریز واقع شده است. بازار بزرگ تبریز مساحی حدود یک کیلومتر مربع دارد. این بازار در سال 1389 در لیست میراث دنیای یونسکو ثبت شد. این بازار از بازارچه ها، دالان ها، تیمچه سراها و کاروانسراهای مختلفی تشکیل یافته است. قبل از این به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است.

طاق ها و گنبدهایی با کاربندی های زیبا و ارتفاع بلند، سازه های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها و وجود تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سراهای بازرگانی جای گرفته اند، این بازار را به عنوان نمونه ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی به یادگار گذاشته اند.

موقعیت جغرافیایی بازار

همان طور که بازار در بسیاری ازشهرهای ایران در بخشی از بافت مسکونی شهر قرارداشته و مکانی است که می تواند توسعه شهر را نیز به همراه داشته باشد، مرکزیت شهر را نیز می توان به این مکان اتلاق کرد. در تبریز نیز این امر مستثنی نبوده و بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته سرپوشیده شمالی-جنوبی و شرقی- غربی تشکیل شده است. مهم ترین ورودی بازار تبریز در حال حاضر در انتهای شمالی خیابان فردوسی است. شبکه بازار تبریز به مثابه قلب شهر است و نقش عمده ای در بافت شهر دارد.این بازار از سمت شرق به عالی قاپو (مجموعهٔ کاخ های ولیعهدنشین)، از سمت غرب به مسجد جامع محدودشده و از شمال، بخش هایی از شمال رودخانهٔ مهران رود را شامل می گردد و این دو بخش به وسیلهٔ پل های چوبی که در امتداد راسته بازار قرار دارند، به هم متصل می شوند. نخستین نقشه از بازار تبریز در سال 1327هجری، در بخشی از نقشهٔ دارالسلطنهٔ تبریز و به دست اسدالله خان مراغه ای ترسیم شده است. طرح این بازار در بخش شمال شرقی نقشهٔ مذکور رسم شده و بیشتر مکان های مهم آن نظیر تیمچه ها و کاروانسراها در این نقشه نام گذاری شده اند. عرض بازارها بین چهار تا پنج متر و بلندی سقف آن ها پنج تا شش متر است که در مقایسه با سقف بازارهای نقاط گرمسیری ایران کوتاه تر است.

تاریخچه بازار

بسیاری از گردشگران و دنیاگردان نظیر ابن بطوطه، مارکوپولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده اند. شاردن فرانسوی آن را عالی ترین بازارهای آسیا دانسته و با اظهار شگفتی از گنبدهای زیبا و طاق های تماشای، بازار هشت گوش و وسیع قیصریه را زیباترین بخش بازار عنوان کرده است. ابن بطوطه سیاح مشهور که در سال 731 ه . ق . وارد تبریز شده می گوید : بازار تبریز یکی از رجحانن بازارهایی بود که من در همه شهرهای دنیادیده ام … من به بازار جواهریان رفتم، بس که از انواع جواهرات دیدم چشمم خیره گشت. تاورنیه نیز در سال 1046 ه . ق . از بازار تبریز تماشا کرده و آن را ستوده است .

حمدالله مستوفی مورخ و جغرافی دان معروف قرن هشتم، ضمن تعریف خوبی و فراوانی غلات و میوه های تبریز و اشاره به مزیت پاره ای از انواع مخصوص گلابی ، سیب ، زردآلو و انگور آن، مردم این شهر را اعم از فقیر و غنی اهل کسب و دادوستد معرفی کرده و یادآور شده که در آن دیار متمول بسیار است. در زمان عباس میرزا که تبریز ولیعهدنشین و دارالسلطنه گشت، سراها و تیمچه ها و بازارهای عالی تازه ای احداث شد.

هوتم شیندلر در سال 1328 خورشیدی دربارهٔ تبریز و بازارهای آن چنین می نویسد:

شهر بسیار گسترده است و احتمالاً از این بابت بر تهران رجحان دارد. بازارهای آن بسیار زیبا و بزرگ تر از بازارهای تهران است. تبریز صرف نظر از معاملات مالی و وسیلهٔ پرداخت که از این جهت تهران بر آن تفوق دارد، مرکز واقعی بازرگانی ایران است. با این که در منتهی الیه شمال غربی کشور نهاده شده است، تقریباً در سراسر ایران نفوذ دارد.

ژان یونیر دنیاگرد فرانسوی در این رابطه می نویسد:

زمانی تبریز نسبت به تهران یک شهر متجدد به شمار می آمد. البته این امر طبیعی است چون اولین مرکز دوران صفوی که شاه عباس آنجا را انتخاب کرد، شهر اردبیل در آذربایجان بوده و شهر تبریز به علت موقعیت جغرافیایی خاص خود که در ارتباط با مرز عثمانی قرار داشت، مورد حملات مدام این دولت نیز قرار می گرفت. ولی به علت نزدیکی این منطقه و قرارگیری روی جاده ابریشم ارتباط بیشتری با دولت عثمانی و بازرگانی با اروپا را به عهده داشت. از این رو بازارها نقش عمده ای را در موقعیت تجاری و بازرگانی شهر برقرار می کردند. به همین علت در چنین شرایطی دوکا، ونیز، لیور و روبل واحد پول کشورهای مختلف دنیا در بازار تبریز مثل پول ایران رایج بود.

قدیمی ترین نقشه تبریز مربوط به سال 940 هجری قمری است که به وسیله مطراقچی ترسیم شده و در موزه ای در ترکیه نگهداری می گردد.

بازار تیمچه امیر یکی از شاهکارهای جالب معماری و باشکوه ترین تیمچه های بازار تبریز به شمار میرود. بانی تیمچه امیر، میرزا محمدخان امیرنظام زنگنه است که در 1260 ه.ق درگذشت. معمار معروف آن صمد معمار بوده که داستان زندگی او در بین معماران تبریز زبانزد است. وی در اواخر عمر با فقر روزگار گذرانید و با فقر زندگی را بدرود گفت.

تیمچه حاج صفرعلی، بنایی است معظم که بانی آن حاج صفرعلی خوئی بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار بود. تیمچه مظفریه نیز یکی از زیباترین بخش های بازار است که حاج شیخ جعفر قزوینی تاجر سرشناس دوره ناصرالدین شاه در سال 1305 آن را ساخته بود و به مناسبت حضور مظفرالدین میرزا ولیعهد وقت در این تیمچه، به نام مظفریه نام گذاری کرد.

با توجه به اینکه هر بنای نوبنیادی در تبریز اگر موردتوجه ولیعهد وقت قرار می گرفت بایستی آن را به ولیعهد پیشکش می کردند، این بازرگان کاردان نیز بنا را به نام مظفرالدین میرزا مظفریه نامید که مورد تحسین ولیعهد نهاده شد و از تصاحب و تملک آن خودداری کرد. در حال حاضر تیمچه مظفریه که یکی از مراکز عمده تجارت و صدور فرش آذربایجان و ایران است، شهرتی دنیای دارد. این تیمچه دو طبقه دارد که هر طبقه آن بیست وشش حجره فرش فروشی را در خود جای داده است. بازار صفی به نام شاه صفی فرزند شاه عباس بزرگ صفوی نام گذاری شده است.

کاروانسرای حاج سیدحسین میانه، به وسیله یکی از بازرگانان معروف به نام حاج سیدحسین الحسینی بنا شده است. حاج میرزا ابوالحسن از وابستگان دربار، بازار و سرا و تیمچه میرزا ابوالحسن را احداث کرده است. تیمچه و سرای میرزا مهدی از آثار میرزا سیدمهدی قاضی طباطبائی جد خاندان قاضی طباطبائی در مجموعهٔ بازار تبریز است. تیمچهٔ سرای میرزا شفیع به وسیله یکی از بزرگان شهر مربوط به دربار قاجار بنا شده است.